AIfred Nobel kadar asil bir miras bırakan pek az bilim insanı vardır. Bu İsveçli kimyager dinamiti icat etmekle kalmadı, aynı zamanda dünyanın en prestijli entelektüel başarı ödülü olan Nobel Ödülü’nü yaratarak bilim insanlarını dur durak bilmeden araştırma yapmaya teşvik etti.
Ödülün dağıtılmaya başlandığı 1901’den beri bilimin ve sanatın gelişmesine katkıda bulunan en büyük zihinler ödüllendirildi. Nobel, komite değerlendirmesiyle verilen bu ödül sayesinde, insanlığın çıkarları için sınırları zorlayacak kişilere ilham vermek istiyordu. Geçmişte ödülü kazananlar arasında Albert Einstein, Marie Curie ve Alexander Fleming gibi dâhiler var.
Immanuel ile Andriette’in oğlu Alfred Bernhard Nobel, 21 Ekim 1833’te İsveç’in Stockholm şehrinde doğdu. Makine mühendisi babası, çeşitli icatlar ve imalat girişimleriyle belli bir başarı elde etmişti. Ancak Immanuel, daha fazla para kazanma umuduyla 1837’de Rusya’ya gitti. 1842’de Rus ordusu için ekipman üreten kârlı bir iş kurdu ve ailesi de Rusya’ya taşındı.
Alfred, üç erkek kardeşiyle (Robert, Ludwig ve Emil) birlikte özel öğretmenlerden evde eğitim aldı. Maden tasarımı ve inşaatıyla da uğraşan girişimci babasından ilham alan Alfred, kimyayla ve özellikle de patlayıcılarla ilgilenmeye başladı. 1850’de Alfred, Fransız profesör Theophile-Jules Pelouze’dan kimya eğitimi almak için Paris’e gitti. Pelouze, laboratuvarında patlayıcı maddeler geliştirmek için konsantre nitrik asit kullanarak deneyler yürütüyordu.
Nobel Rusya’ya döndükten sonra babasının Kırım Savaşı için askeri teçhizat üreten fabrikasında çalışmaya başladı. Ancak 1856’da çatışma sona erince şirketin kazancı erimeye başladı ve 1859’da şirket kapandı. Nobel ailesinin bir kısmı İsveç’e dönmek zorunda kaldı. Alfred’in abileri Robert ve Ludwig, şirketten geriye kalanları kurtarma umuduyla Rusya’da kaldı.
Bu sırada Alfred, babasının laboratuvarında patlayıcılarla deney yapmaya başlamıştı. Pelouze’un öğrencilerinden Ascanio Sobrero, yakın zamanda nitrogliserin adı verilen heyecan verici ancak son derece uçucu bir patlayıcı icat etmişti. Nobel, 1862’de küçük bir fabrika kurarak nitrogliserin üretmeye başladı. Nobel bu patlayıcının endüstride yaratabileceği değişimin farkındaydı ama nitrogliserin dengesiz olduğu için pratik bir şekilde kullanılamıyordu. İşin zor kısmı, nitrogliserini güvenli bir şekilde kontrol altında tutmanın yolunu bulmaktı.
Nobel, ürettiği patlayıcıların formüllerini mükemmel hale getirmek, fünyeler icat etmek ve onları geliştirmek için yıllarını harcadı. Uzun süren araştırmalar sonucunda nitrogliserini inşaat ve madencilik endüstrileri için kararlı ve pratik hale getirmenin yolunu buldu. Nobel’in icat ettiği şeyin adı dinamitti. 1867’de bunun patentini aldı. Patlayıcıyı nihayet ticari hale getirebildiği ve yepyeni bir endüstrinin merkezinde yer aldığı için zengin oldu. 10’dan fazla ülkede patlayıcı üreten 16 fabrika kurdu.
Nobel, 63 yaşında İtalya’nın San Remo şehrindeki evinde kalp krizi geçirerek öldü. Ölümünden bir yıl önce vasiyetini yazmıştı. Servetinin büyük kısmını, bilimsel ilerlemeyi teşvik edeceğini umduğu, yıllık olarak verilecek bir ödülün fonlanmasına ayırıyordu. Vasiyetinde şöyle yazmıştı: “Geriye kalan paraya çevrilebilir varlıklarımın tamamı şu şekilde değerlendirilecektir: Anapara, vasilerim tarafından güvenli menkul kıymetlere yatırılacak; elde edilen faiz ise her yıl, bir önceki yılda insanlığa en büyük faydayı sağlayan kişilere ödül olarak dağıtılacaktır.”
Büyük Fikir
Nobel nitrogliserin üzerinde çalışırken bu yağlı sıvıyı stabilize etmek için farklı katkı maddeleriyle denemeler yapmaya başladı. Nobel’in ilk “büyük fikir”lerinden biri, işlevsel bir fünyenin icadıydı. Fünyeyi önce basit bir ahşap tapa olarak tasarlamış, sonra onu geliştirerek güçlü bir şokla patlatılabilen küçük bir birincil şarjla donatılmış patlatma başlığına dönüştürmüş ve patentini almıştı. Fünye çığır açıcıydı ama Alfred’in asıl büyük fikri kimya alanındaydı.
Nitrogliserini daha güvenli hale getirecek formülü geliştirmek için yıllarını harcadı. Bu süreçte birkaç laboratuvarı ve fabrikayı da patlattı! Sonunda, yağlı nitrogliserin sıvısına diatome toprağı (kizelgur) denilen çok ince bir silika tozunu eklediği zaman nitrogliserinin daha güvenli, şekil verilebilir bir macuna dönüştüğünü keşfetti. Bu macun, çubuk şekline getirilip sondaj deliklerine sokularak patlatıldığında kayaları parçalayabilirdi. Yani madencilik için çığır açıcıydı. Bu macunun adı dinamitti.
Kaynak: How It Works