Dünya tarihinin büyük kısmında gezegenimizin kutuplarında bile buz yoktu. Bununla birlikte son 2,4 milyar yıldır Dünya dondurucu buzul çağlarına girip çıkıyor. Sıcaklık milyonlarca yıl boyunca düşüyor ve dünyanın geniş alanları buz tabakalarıyla kaplanıyor. Bu buzul dönemleri bir anda değil, kademeli olarak başlıyor. Önce kış aylarında kar yağıyor ve yaz aylarında eriyemiyor. Zamanla karın üstünde yeni kar tabakaları birikiyor. Beyaz yüzey güneş ışığını uzaya geri yansıtıyor ve soğuma döngüsü başlıyor.
Kutuplarda oluşan büyük buzullar ekvatora doğru genişlemeye başlıyor ve Dünya‘nın su kaynakları yavaşça hareket eden buzullarda kilitli kalıyor. Buzullar genişlerken altlarındaki arazide büyük izler bırakıyor. Sular donunca deniz seviyeleri düşüyor ve okyanusların altında gizlenen topraklar ortaya çıkıyor. Rüzgarlar ve akımlar yön değiştiriyor, buzun ulaşmadığı yerlerde bile iklim değişiyor.
Dünya‘da şimdiye dek en az beş buzul çağı yaşandı. İlki tüm gezegeni dev bir kartopuna dönüştürdü. Buna rağmen, bu aşırı soğuk dönemlerde zaman zaman sıcaklık patlamaları da yaşandı. Her buzul çağında Dünya buzullaşmaya girip çıkar: Yani on binlerce yıl boyunca donar, geçici olarak çözülür ve sonra tekrar donar. Buzullar ısınırken su karaya taşar, vadileri doldurur ve arazide yeni yollar açar. Deniz seviyeleri yükselir, rüzgarlar ve akıntılar değişir.
Aslında şu anda bir buzul çağının ortasındayız ama yaklaşık 11.000 yıl önce başlayan geçici bir çözülmenin içindeyiz. “Buzul çağı arası” (interglasyal) denen bu sıcak aşamaların ne kadar sürdüklerini tam olarak bilmiyoruz. Antarktika ve Grönland hala Dünya‘nın tatlı suyunun %75’ini hapseden buz tabakalarıyla kaplı. Onlar eriyince mevcut buzul çağının sonu gelecek.
Buzul Çağı’nın Başlangıcı
Güneş gezegenimizi ısıtıyor ama yıllar, on yıllar ve bin yıllar içinde aldığımız ısı miktarı değişiyor. Bunun nedeni, Dünya‘nın yörüngesinin, eğiminin ve eksen açısının “Milankoviç Döngüleri” denilen üç farklı döngüde dalgalanması.
İlk döngü “dışmerkezlik”. Dünya Güneş‘in etrafında elips şeklinde bir yörüngede dönüyor, yani Güneş‘e bir yaklaşıp bir uzaklaşıyor. Ancak bu yörüngenin şekli zamanla değişiyor. 100.000 yıl süren bir döngüde yörünge daha uzun (dışmerkezli) ve daha yuvarlak hale geliyor.
İkinci döngü olan “eksen eğikliği”, Dünya‘nın yörüngesinin düzlemine göre ne kadar eğik olduğunu ifade ediyor. 40.000 yıllık süre içinde bu eğim 22,1 ile 24,5 derece arasında değişiyor. Eğim arttıkça Dünya‘da mevsimler daha şiddetli yaşanıyor.
Son olarak, Dünya dönerken yavaşlayan bir topaç gibi yalpalıyor. Bu döngüye “devinim” deniyor ve tamamlanması 26.000 yıl sürüyor.
Dünya‘ya ulaşan güneş enerjisi miktarı, her üç Milankoviç döngüsünde Dünya‘nın nerede olduğuna bağlı. Dünya‘nın en az enerjiyi aldığı zamanlarda yazlar soğuk geçiyor ve buzul çağı tetiklenebiliyor. Ama gezegenimizin kaderi kıtaların konumuna, okyanus akıntılarına ve atmosferin bileşimine de bağlı.
Buzul Çağı’nın Sonu
20.000 Yıl Önce: Son buzul çağının sonuna doğru Dünya‘nın yörüngedeki eğimi değişti ve Kuzey Yarımkürę Güneş‘e bakmaya başladı. Donmuş yüzeye daha fazla ışık ve ısı vurunca buz tabakaları erimeye başladı ve açığa çıkan su Atlantik Okyanusu’na aktı.
19.000 Yıl Önce: Atlantik’e akın eden soğuk su, okyanus akıntılarını bozarak güneyden yukarı doğru hareket eden sıcak su akışını yavaşlattı. Bu sıcak akıntıların gidecek yeri kalmayınca Güney Yarımküre’de kalarak okyanusları ısıtıp buzları erittiler.
17.500 Yıl Önce: Okyanus akıntıları rüzgarı da etkiler. Kuzeydeki değişiklikler nedeniyle rüzgarlar aşağıya itildi. Güneydeki buzullar eridikçe okyanuslara daha çok su salındı ve bolca karbondioksit açığa çıktı. Sera gazı olan karbondioksit, ısının hapsedilmesini sağladı.
Kaynak: How It Works
İlginizi Çekebilir: