Güneş tutulması sırasında Ay, Dünya‘nın üzerine tam gölge (umbra) ya da yarı gölge (penumbra) denilen gölgeler düşürüyor. Tam gölge, gölgenin en karanlık kısmı; yarı gölge ise Ay‘ın bir kısmının Güneş‘i engellediği alan. Kısmi tutulma, Güneş ve Ay tamamen aynı hizada olmadıklarında meydana geliyor. Tam tutulmada ise tam gölge, Dünya‘nın yüzeyine değiyor.
Bir de halkalı tutulmalar var. Bunlarda hem Güneş hem de Ay aynı hizada ama Ay, Güneş‘ten biraz daha küçük görünüyor. Güneş, Ay‘ın etrafında parlak bir halka (annulus) şeklinde görünüyor. Tam gölge hala Dünya yüzeyindeki bir bölgeyle aynı hizada ama Dünya‘nın yüzeyine değemeyecek kadar uzak bir mesafede.
Tam tutulmalar dört evreden oluşuyor. İlk temas, Ay‘ın gölgesini Güneş‘in yüzeyinde ilk fark ettiğinizde oluyor. ikinci temas sırasında “Baily boncukları” denilen bir fenomen gözlemleniyor: Güneş ışığı Ay‘ın yüzeyindeki sarp tepeleri ve vadileri tırtıklı bir şekilde aydınlatıyor. Geriye tek bir ışıklı boncuk kaldığında halkada tek bir nokta şeklinde görünüyor ve buna elmas yüzük etkisi deniyor. Sonra Ay, Güneş‘in yüzeyini sadece bir ışık tacı görünecek şekilde kaplıyor. Son evre ise Ay‘ın gölgesinin Güneş‘ten uzaklaştığı üçüncü temas.
Tutulmada Geometrik İlişki
Güneş: Güneş ve Ay genelde aynı boyutta görünüyor çünkü çapları arasındaki oran, Dünya‘ya olan göreceli uzaklıkları arasındaki oranla neredeyse aynı.
Ay: Bir tutulmanın büyüklüğü, Ay ve Güneş‘in açılı çapları arasındaki orandır. Tutulma sırasında bu oran 1’dir veya 1’den büyüktür
Tam Gölge: Tam gölge, Ay’ın gölgesinin merkez bölgesidir. Bu alan üzerinizden geçerse tam tutulma görürsünüz, yani gökyüzü tamamen kararır.
Yarı Gölge: Yarı gölge, Ay‘ın gölgesinin dış kısmı. Bu kısım üzerinizden geçerse kısmi tutulma görürsünüz, yani gökyüzü sadece kısmen kararır.
Dünya: Halkalı güneş tutulmasında tam gölge asla Dünya‘ya değmiyor çünkü Ay yörüngesinde çok uzakta. Güneş, Ay‘ın etrafında parlak bir halka şeklinde görünüyor.
Kaynak: How It Works