Son elli yılda Mars’a birçok görev düzenlendi. Bu görevlerden bazıları, gezegeni uzaktan gözlemleyen yörünge araçlarıydı. Diğerleri ise Mars yüzeyini incelemek ve kayaları analiz etmek için gönderilen tekerlekli keşif araçlarıydı.
Ancak InSight, Mars’ın içine bakarak gezegenin iç yapısını inceleyen ilk görev olarak fark yaratıyor. Bu sayede yalnızca Mars’ın yapısını değil, aynı zamanda diğer kayalık gezegenlerin nasıl oluştuğunu da anlamamıza yardımcı oluyor.
NASA’nın InSight uzay aracı, 5 Mayıs 2018’de California’daki Vandenberg Hava Kuvvetleri Üssü’nden bir Atlas V roketiyle fırlatıldı. Yaklaşık 485 milyon kilometre yol kat ederek, 26 Kasım 2018’de Mars’a başarıyla iniş yaptı. Mars zorlu bir hedef olduğu için birçok görevin başarısız olduğu biliniyor, ancak InSight planlandığı gibi iniş yaptı ve görevine sorunsuzca başladı.
InSight, NASA’nın 2008’de Mars’a gönderdiği Phoenix iniş aracı gibi sabit bir uzay aracı. Yüzeyde hareket etmiyor, iniş yaptığı Elysium Planitia adlı bölgeden görevini sürdürüyor. Bu bölge, nispeten düz yapısı sayesinde inişi kolaylaştırdığı ve bilimsel çalışmaları desteklediği için özellikle seçildi.
InSight, atmosfere girmeden yedi dakika önce, kendisini Mars’a taşıyan seyir roketini fırlattı ve saatte yaklaşık 21.240 kilometre hızla Mars atmosferine girdi. Bu esnada oluşan 1.500 dereceyi aşan sıcaklıklara karşı ısı kalkanı, aracı koruma görevini üstlendi.
Atmosfere girişten yaklaşık üç buçuk dakika sonra, InSight yüzeye 12 kilometre kala, saatte 1.500 kilometre hızla inerken paraşütünü açtı ve üç dakika boyunca süzüldü. Bu süreçte radar sistemiyle yere olan mesafesini ölçerek iniş ayaklarını hazırladı. Yüzeye 1,2 kilometre kala, InSight iniş motorlarını devreye soktu ve kendini yavaşlatarak saatte sadece 8,7 kilometre hızla Mars yüzeyine güvenli bir şekilde iniş yaptı.
InSight için asıl macera yüzeyde başladı. Araç, inişin hemen ardından güneş panellerini açarak masa tenisi masası büyüklüğünde bir enerji toplama alanı oluşturdu. İniş aracının üst kısmına yerleştirilen çeşitli bilimsel aletler, robot kol tarafından Mars yüzeyine yerleştirilerek deneylere başlandı.
InSight’ın Görevleri
InSight, Mars’ı yepyeni bir bakış açısıyla incelemek üzere tasarlanmış bir uzay aracı. Önceki görevler genellikle Mars’ın yüzeyine odaklanmışken, InSight’ın asıl amacı gezegenin iç yapısını anlamak. Mars, kayalık bir gezegen olmasına rağmen, yüzeyi ölü ve tozlu bir dünya gibi görünüyor. Ancak yer altı hakkında daha fazla bilgi edinmek mümkün olabilir.
InSight, Mars’ın iç yapısını araştırmak için SEIS (İç Yapı için Sismik Deney) adında bir sismometreyi Mars yüzeyine bıraktı. Bu cihaz, Mars’taki sismik dalgaları yakalayarak analiz eder. Bu dalgalar, Mars’taki “deprem” olayları tarafından oluşturulabilir; örneğin, yüzeye meteor çarpması, gezegenin soğuyarak büzülmesi ya da erimiş çekirdekten yükselen magma.
SEIS, bu dalgaların hızını, frekansını ve büyüklüğünü ölçerek Mars’ın iç yapısını anlamamıza yardımcı olur. Mars’ın çekirdeğinin sıvı mı katı mı olduğunu bilmemiz mümkün değil, ancak bu deney bu konuda bilgi verebilir. Ayrıca, Mars’ın silikon bakımından zengin mantosunun ve daha az yoğun, kayalık kabuğunun kalınlıklarını da belirlemek mümkün olabilir.
Mars’ın oluşumunu ve yapısını anlamak sadece Kızıl Gezegen hakkında değil, diğer gezegenler hakkında da bilgi verebilir. Güneş Sistemi’nde dört kayalık gezegen bulunuyor ve galaksinin diğer bölgelerinde de bu tür gezegenler keşfedilmeye devam ediliyor. Dünya, yaşanabilir ve konforlu bir gezegen olarak bilinirken, Mars’ın geçmişteki koşulları hakkında daha fazla bilgi edinmek, kayalık gezegenlerin yaşanabilirliği için gerekli bileşenleri anlamamıza yardımcı olabilir.
Isı Akışı ve Fiziksel Nitelik Paketi (HP3)
InSight’ın görevlerini destekleyen bir diğer önemli araç, Alman Uzay ve Havacılık Merkezi (DLR) tarafından tasarlanan Isı Akışı ve Fiziksel Nitelik Paketi (HP3) adlı sondadır. HP3, Mars yüzeyine daha önce hiçbir cihazın ulaşamadığı bir derinlikte (yaklaşık 5 metre) çakılacak bir sondadır. Bu işlem, bir motor ve yay kullanılarak yapılacak; yay gerildiğinde, motor bir çekici silindirik şaftı aşağıya indirecek ve “köstebek” adı verilen çiviyi toprağa çakacaktır.
Bu çiviyi toprağa yerleştirmek 30-40 gün sürebilir ve 5.000 ila 20.000 arası çekiç darbesi gerektirebilir. Çivi toprağa gömüldüğünde ve maksimum derinliğe ulaştığında, 14 adet algılayıcı, farklı derinliklerde sıcaklık ölçümleri yaparak bu bilgileri bir kablo aracılığıyla ana aygıta iletecektir.
HP3’ün amacı, Mars yüzeyinin altından geçen ısının ne kadar hızlı ve ne şekilde aktığını ölçmektir. Isı akışı, bir gezegenin “nabzı” olarak kabul edilir çünkü gezegenin jeolojisini, dağların, kanyonların oluşumunu etkileyebilir ve suyun yüzeye çıkmasında rol oynayabilir. Ayrıca, Mars’ın çekirdeğinin enerjisi tükeniyorsa, bu aygıt gezegenin ne kadar sürede “ölü” hale geleceğini de gösterebilir.
InSight’ın üstündeki son ana bilim görevi ise Dönüş ve İç Yapı Deneyi (RISE) olarak bilinir. Ancak, diğer iki görevden farklı olarak, RISE’ın kendine ait bir ekipmanı yoktur ve bu nedenle daha az doğrudan veriler sağlayabilir.
Dönüş ve İç Yapı Deneyi (RISE)
InSight, Mars’ın kendi etrafındaki dönüşü sırasında ne kadar sallandığını ölçmek için Dünya’yla Mars arasındaki doğrudan radyo iletişimini kullanacak. Antenlerini kullanarak uzaydaki konumunu on santimlik bir hata payıyla belirleyebilen InSight, bu sayede Mars’ın dönüş ekseninden ne kadar saptığını gösterebilecek.
Bu, Mars’ın çekirdeğinin büyüklüğünü anlamamız açısından son derece önemlidir. Önceki bulgular, Mars’ın çekirdeğinin son derece yoğun ve muhtemelen kısmen erimiş olduğunu göstermişti. Ancak çekirdeğin tam büyüklüğünü belirlemek için uzun süreli gözlemler yapmak gerekiyor. Yörünge araçları ve tekerlekli keşif araçları bu tür gözlemler için uygun değildir çünkü hareket halindedirler. InSight ise tek bir noktada hareketsiz kalabildiği için Mars’ın çekirdeği hakkında daha detaylı bilgiler sağlayabilir ve kayalık gezegenlerin iç yapısı hakkında genel bir anlayış geliştirmemize yardımcı olabilir.
InSight’ın bu görevleri kelimenin tam anlamıyla çığır açıcıdır. Araç, hem bir çivi çakarak yüzeyde derinlik ölçümleri yapacak hem de gezegenin “nabzını” ölçerek dönüş sırasında ne kadar sallandığını belirleyecek. İniş aracının birincil görev süresi 24 Kasım 2020’de sona erecek. Bu tarihte, belki de Dünya’nın diğer kayalık gezegenlere kıyasla evrende ne kadar özel bir yere sahip olduğunu daha iyi anlayabileceğiz. Belki Mars, düşündüğümüzden daha fazla benzerliğe sahip bir gezegen olabilir ya da gezegenimizin gerçekten benzersiz olduğunu görebileceğiz.
Kaynaklar:
- NASA’nın Resmi InSight Sayfası:
- NASA InSight
- NASA’nın InSight uzay aracı hakkında kapsamlı bilgi ve güncellemeler.
- InSight Misyonu ile İlgili Detaylı Bilgi:
- InSight: Mars’ Interior Exploration Using Seismic Investigations, Geodesy and Heat Transport
- InSight’ın bilimsel hedefleri ve görev detayları hakkında bilgiler.
- InSight’ın Bilimsel Araçları ve Görevleri:
- InSight’s Instruments
- InSight uzay aracının üzerinde bulunan bilimsel araçlar ve işlevleri hakkında bilgi.
- InSight’ın Mars’a İniş Videosu ve Bilgiler:
- InSight Landing Video
- InSight’ın Mars’a inişiyle ilgili video ve görsel içerikler.