Bugünkü İtalya’nın Latium bölgesinde, Tiber Irmağı’na bakan tepelerde kurulmuş birkaç köyden oluşan eski Roma İmparatorluğu, sonradan dünyanın en büyük imparatorluklarından birinin merkezi oldu. Romalılar tarihte pek çok ülkenin dilini, edebiyatını, yasalarını, yönetim biçimini ve mimarlığını etkiledi.
Roma İmparatorluğu ve Doğu Roma ( Bizans )
Roma Tarihinin Dönemleri
a. Roma İmparatorluğu – Krallık Öncesi Dönem (İ.Ö. 753 öncesi)
b. Roma İmparatorluğu – Krallık Dönemi (İ.Ö. 753 – 509 arası)
c. Roma İmparatorluğu – Cumhuriyet Dönemi (İ.Ö. 509 – 27 arası)
d. Roma İmparatorluğu – İmparatorluk dönemi (İ.Ö. 27– I.S. 476 arası)
Roma’daki merkezi hükümetten yönetilemeyecek kadar büyümüştü ve İmparator Diocletian (284-305) tarafından Batı ve Doğu İmparatorluğu’na bölündü. Roma İmparatorluğu, Augustus Sezar’ın (27 -14) Roma’nın ilk imparatoru olmasıyla başladı ve batıda, son Roma imparatoru Romulus Augustulus’un Cermen Kralı Odoacer (476) tarafından görevlendirilmesiyle sona erdi. Doğuda, 1453’te Konstantin XI’nın ölümüne ve Konstantinopolis’in Osmanlı Türklerine düşmesine kadar Bizans İmparatorluğu olarak devam etti. Roma İmparatorluğu’nun batı medeniyeti üzerindeki etkisi, batı kültürünün hemen hemen her yönüne olan uzun süreli katkılarında derin olmuştur.
ERKEN HANEDANLAR
31 M.Ö.’deki Actium Savaşı’nın ardından, Gaius Octavian Thurinus, Julius Caesar’ın yeğeni ve varisi, Roma’nın ilk imparatoru oldu ve Augustus Caesar adını aldı. Her ne kadar Julius Caesar, Roma’nın ilk imparatoru olarak kabul edilse de, bu yanlış; Asla “İmparator” unvanını almadı, daha ziyade, “Diktatör”, Senato’nun o zamanlar üstün askeri ve politik gücü elinde tutması nedeniyle, Senato’nun ona yardım edemeyeceği bir başlık verdi. Buna karşılık, Senato, Augustus’a imparator unvanını isteyerek vermişti, çünkü Roma’nın düşmanlarını yok etti ve çok ihtiyaç duyulan istikrarı sağladı.
AUGUSTUS: “ROMA’YI BİR KİL ŞEHRİ BULDUM AMA ONU BİR MERMER ŞEHRİ OLARAK BIRAKTIM.”
Augustus, imparatorluğu öldüğü zaman M.Ö 14 ekadar yönetti. O zaman, kendisi dediği gibi, “Roma’yı bir kil şehri buldu, ama onu bir mermer şehri” olarak bıraktı. Augustus, kentin yasalarını yeniden yapılandırdı ve imparatorluğun Roma sınırlarını güvence altına aldı, geniş inşaat projeleri başlattı (büyük ölçüde ilk Pantheon’u inşa eden sadık generali Agrippa tarafından yürütülen) ve imparatorluğu kalıcı bir isim olarak korudu. en büyüğü, tarihteki en büyük siyasal ve kültürel güç değilse. Ayrıca başlattığı Pax Augusta olarak da bilinen Pax Romana (Roma Barışı), bugüne kadar bilinmeyen ve 200 yıldan fazla sürecek olan bir barış ve refah dönemi idi.
Augustus’un ölümünün ardından, güç imparatorun politikalarının çoğunu sürdüren ancak Augustus’u tanımlayan karakter ve vizyonun gücünden yoksun olan varisi Tiberius’a geçti. Bu eğilim izleyen imparatorlarla az ya da çok istikrarlı bir şekilde devam edecektir: Caligula , Claudius ve Nero . İmparatorluğun bu ilk beş hükümdarı, soyundan geldikleri iki aile ismi için (ya doğumla ya da evlat edinerek) Julius ve Claudius olarak Julio-Claudian Hanedanı olarak anılır. Her ne kadar Caligula ahlaksızlığı ve bariz deliliğiyle meşhur olmuş olsa da, ilk kuralı, Roma’nın Britanya’daki gücünü ve bölgesini genişleten halefi Claudius’unki gibi takdir edildi; daha az Nero’nun öyleydi. Caligula ve Claudius’un her ikisi de ofiste öldürüldü ( Praetorian Muhafızları tarafından Caligula ve görünüşe göre karısı tarafından Claudius). Nero’nun intiharı Julio-Claudian Hanedanlığı’na son verdi ve Dört İmparatorun Yılı olarak bilinen toplumsal huzursuzluk dönemini başlattı.
İmparator Claudius veya Nero
Bu dört cetvel Galba , Otho , Vitellius ve Vespasian idi . Nero’nun 68 CE’deki intiharının ardından Galba, kuralı kabul etti (69) ve neredeyse anında sorumluluğa uygun olmadığını kanıtladı. Praetorian Muhafızlar tarafından öldürüldü. Otho, ölümünün tam gününde onu hızla başardı ve eski kayıtlar, iyi bir imparator yapması beklendiğini gösteriyor. Ancak General Vitellius, kendisi için güç istedi ve böylece Otho’nun intiharı ve Vitellius’un tahttan çıkmasıyla sonuçlanan kısa bir iç savaş başlattı.
Vitellius, Galba’nınkinden daha uygun olmadığını kanıtladı, çünkü neredeyse anında lüks eğlencelerle ve ziyafetlerle uğraşmak zorunda kaldı. Lejyonlar General Vespasian’ı imparator ilan etti ve Roma’ya yürüdü. Vitellius, Vespasian’ın adamları tarafından öldürüldü ve Vespasian, Galba’nın ilk tahtı çıkardığı günden tam bir yıl sonra iktidara geldi.
Vespasian, büyük inşaat projeleri, ekonomik refah ve imparatorluğun genişlemesi ile karakterize edilen Flavian Hanedanlığı’nı kurdu. Vespasian, 69-79 yılları arasında karar verdi ve o zamanlar, oğlu Titus’un (79-81) tamamlayacağı Flavian Amfitiyatrosu (Roma’nın ünlü Coliseum’u) inşasını başlattı. Titus’un ilk hükümdarlığı, Pompeii ve Herculaneum kentlerini gömen 79 da Vezüv Yanardağı’nın patladığını gördü.
Pompeii ve Mt. Vesuivus
Antik kaynaklar, 80 felaketteki Roma ateşinin yanı sıra, bu felaketle mücadelesinde övgülerinde evrenseldir. Titus 81 de bir ateşle öldü ve 81-96 de hüküm süren kardeşi Domitian tarafından başarıldı. Domitian, Roma sınırlarını genişletti ve güvence altına aldı, büyük yangının neden olduğu kente zarar verdi, kardeşi tarafından başlatılan bina projelerini sürdürdü ve imparatorluğun ekonomisini geliştirdi. Buna rağmen, otokratik yöntemleri ve politikaları onu Roma Senatosu ile popüler hale getirmedi ve 96 da öldürüldü.
BEŞ İYİ İMPARATOR
Domitian’ın halefi, Roma 96-192 de hükmeden Nervan-Antonin Hanedanlığını kuran danışmanı Nerva idi. Bu dönem, Roma’nın Beş İyi İmparatoru olarak bilinen cetveller sayesinde artan refahla işaretlenmiştir. 96-180 yılları arasında, beş istisnai adam sırayla karar verdi ve Roma İmparatorluğu’nu zirvesine çıkardı:
Nerva (96-98)
Trajan (98-117)
Hadrian (117-138)
Antoninus Pius (138-161)
Marcus Aurelius (161-180)
Liderliği altında, Roma İmparatorluğu daha güçlü, daha istikrarlı ve boyut ve kapsam olarak genişledi. Lucius Verus ve Commodus , Nervan-Antonin Hanedanlığı’nın son ikisidir. Verus, 169 de ölümüne kadar Marcus Aurelius ile ortak imparatordu ve oldukça etkisiz görünüyor. Aurelius’un oğlu ve halefi olan Commodus, Roma’nın şimdiye kadar gördüğü en utanç verici imparatorlardan biriydi ve evrensel olarak kendisini ve kaprislerini imparatorluğun pahasına şımartmak olarak tasvir edildi. Nervan-Antonin Hanedanlığı’nı bitiren ve büyük olasılıkla Commodus’un suikastını tasarlayan) Valisi Pertinax’ı bitiren ve CE’nin banyosunda güreş partneri tarafından boğuldu.
SEVERAN HANEDANI
Pertinax öldürülmeden önce sadece üç ay boyunca hüküm sürdü. Ardından, peş peşe, Septimus Severus’un iktidara yükselmesiyle sonuçlanan Beş İmparatorlar Yılı olarak bilinen dönemde dört kişi tarafından takip edildi. Severus, 193-211 yılları arasında Roma’ya hükmetti, Severan Hanedanlığı’nı kurdu, Partileri yendi ve imparatorluğu genişletti. Afrika ve İngiltere’deki kampanyaları geniş ve maliyetliydi ve Roma’nın sonraki mali sıkıntılarına katkıda bulunacaktı. Caracalla kardeşini öldürene kadar oğulları Caracalla ve Geta tarafından başarıldı.
Roma Plajı Saldırısı
Caracalla, koruması tarafından öldürüldüğü 217 yılına kadar hüküm sürdü. Caracalla’nın egemenliği altında, Roma vatandaşlığının imparatorluğa tüm özgür adamları dahil edecek şekilde genişlemesi sağlandı. Bu yasanın vergi gelirini artırmanın bir aracı olarak çıkarıldığı söylendi, çünkü geçişinden sonra merkezi hükümetin vergi alabileceği daha fazla insan vardı. Severan Hanedanı, büyük ölçüde Julia Maesa’nın (“baskın” olarak anılacaktır) yönlendirmesi ve manipülasyonu altında, İmparatorluğu Üçüncü Yüzyılın Krizi olarak bilinen kaosa sokan 235 de suikast işlemine kadar devam etti.
İKİ İMPARATOR: DOĞU VE BATI
İmparatorluk Krizi olarak da bilinen bu dönem, çeşitli askeri liderlerin imparatorluğun kontrolü için savaştığı sürekli iç savaşla karakterize edildi. Kriz, tarihçiler tarafından yaygın toplumsal huzursuzluk, ekonomik istikrarsızlık (kısmen, Roma para birimlerinin Severans tarafından devalüasyonuyla teşvik edildi) ve son olarak, üç ayrı bölgeye giren imparatorluğun dağılmasıyla desteklendi. İmparatorluk, imparatorluk boyunca düzeni korumak için Tetrarchy’i (dört kural) kurarak Diocletian’ın politikalarını daha da geliştirip geliştiren Aurelian (270-275) tarafından tekrar bir araya geldi.
İMPARATORLUK KRİZİ, ÇEŞİTLİ ASKERİ LİDERLERİN İMPARATORLUĞU KONTROL ALTINA ALMAK İÇİN SAVAŞTIĞI SÜREKLİ İÇ SAVAŞLA KARAKTERİZE EDİLDİ.
Buna rağmen, imparatorluk hala o kadar büyüktü ki, Diocletian daha verimli yönetimi kolaylaştırmak için onu 285 de yarıya böldü. Bunu yaparken, Batı Roma İmparatorluğu ve Doğu Roma İmparatorluğu’nu ( Bizans İmparatorluğu olarak da bilinir) yarattı. İmparatorluk Krizinin önde gelen bir nedeni, art arda net bir eksikliği olduğundan, Diocletian, haleflerin, bireyin kuralının başlangıcından itibaren seçilmesi ve onaylanması gerektiğine karar verdi. Bu haleflerden ikisi generaller Maxentius ve Constantine’di. Diocletian gönüllü olarak 305 de buradan emekli oldu ve imparatorluğun rakip bölgeleri olarak çözülen tetrarşi, baskınlık için birbirleriyle yaşadı. Diocletian’ın 311 de ki ölümünün ardından, Maxentius ve Constantine imparatorluğu tekrar iç savaşa soktular.
KONSTANTİN VE HRİSTİYANLIK
312 yılında Konstantin Milent Köprüsü’ndeki Muharebede Maxentius’u mağlup etti ve hem Batı hem de Doğu İmparatorluğu’nun tek imparatoru oldu (306-337). İsa Mesih’in zaferinden sorumlu olduğuna inanan Constantine, imparatorluk boyunca dini hoşgörü ve özellikle Hristiyanlık olarak bilinen inanca toleransı zorunlu kılan Milan Fermanı (317) gibi bir dizi yasa başlattı.
Konstantin Devri
Aynı şekilde, önceki Roma imparatorları da yetkilerini arttırmak ve ayakta durmak için bir tanrı ile özel bir ilişki iddia ettiler (Konstantin, Serapis ile Caracalla, ya da Jüpiter ile Diocletian), Konstantin İsa figürünü seçti. Nicea Birinci Konseyi’nde (325) inancı kodlamak ve İsa’nın ilahiyatı ve bugün İncil olarak bilinen kitabı oluşturmak için hangi makalelerin toplanacağı gibi önemli konularda karar almak için toplantıya başkanlık etti. İmparatorluğu istikrara kavuşturdu, para birimini yeniden değerlendiriyor ve orduyu yeniden biçimlendirmenin yanı sıra, Konstantinopolis olarak bilinen eski Bizans şehri (bugünkü İstanbul) sitesinde Yeni Roma olarak adlandırdığı şehri kurdu.
Kendisini, inançlarının güçlü bir şampiyonu olarak gören daha sonraki Hıristiyan yazarlar sayesinde Büyük Konstantin olarak bilinir, ancak birçok tarihçi tarafından da belirtildiği gibi, şeref, dini, kültürel ve siyasi reformlarına kolayca atfedilebilir. Savaştaki yetenekleri ve büyük ölçekli bina projeleri. Ölümünden sonra oğulları imparatorluğu miras aldı ve oldukça hızlı bir şekilde Konstantin’in gerçekleştirdiği her şeyi geri almakla tehdit eden birbirleriyle bir dizi çatışma başlattılar.
Üç oğlu Constantine II, Constantius II ve Constans, Roma İmparatorluğu’nu aralarında böldüler ancak kısa süre sonra hangisinin daha fazla hak ettiği konusunda savaşmaya düştü. Bu çatışmalarda Konstantin II ve Konstaniler öldürüldü. II. Konstantius daha sonra kuzeni Julian’ı halefi ve varisi olarak adlandırdıktan sonra öldü. İmparator Julian, yalnızca iki yıl (361-363) karar verdi ve o zamanlar, hükümetin verimliliğini artırmayı amaçlayan bir dizi reformla Roma’yı eski ihtişamına geri döndürmeye çalıştı.
Neo-Platonik bir filozof olarak Julian, Hristiyanlığı reddetti ve inancı suçladı; ve Konstantin’in imparatorluğun çöküşü için ona bağlılığı. Resmen bir dini hoşgörü politikası ilan ederken, Julian sistematik olarak Hristiyanları etkili hükümet pozisyonlarından uzaklaştırdı, dinin öğretilmesini ve yayılmasını yasakladı ve Hristiyanları askerlikten men etti. Ölümüne, Perslere karşı kampanya yaparken, hanedan Konstantin’in başlamasıyla sona erdi. Roma’nın son pagan imparatoruydu ve Hristiyanlığa karşı olduğu için “Mürted Julian” olarak tanındı.
Bizans İmparatorluğu
İmparatorluğun baskın inancı olarak Hristiyanlığı yeniden kuran ve Julian’ın çeşitli düzenlemelerini yürürlükten kaldıran Jovian’ın kısa kuralı sonrasında, imparatorun sorumluluğu Theodosius I’e düştü. Theodosius I (379-395) Konstantin’e ve Jovian’ın dini reformlarına imparatorluğun genelinde yasadışı ilan edilen pagan ibadeti doğal sona erdi, okulları ve üniversiteleri kapattı ve putperest tapınakları Hristiyan kiliselerine dönüştürdü.
ROMA İMPARATORLUĞUNUN YIKILIŞI
Roma, 376-382 yılları arasında, bugün Gotik Savaşlar olarak bilinen istilacı Gotlara karşı bir dizi savaş düzenledi. Adrianople Muharebesi’nde, 9 Ağustos 378, Roma İmparatoru Valens yenildi ve tarihçiler bu olayı Batı Roma İmparatorluğu’nun gerilemesinde çok önemli olarak işaretledi . İmparatorluğun çöküşünün nedeni olarak çeşitli teoriler öne sürülmüştür, ancak bugün bile, bu belirli faktörlerin ne olduğu konusunda evrensel bir anlaşma yoktur. Edward Gibbon, Hıristiyanlığın önemli bir rol oynadığını, yeni dinin putperestliğin sağladığı imparatorluğun toplumsal alanlarını baltaladığını, Roma İmparatorluğunun Düşüşü ve Düşüşü Tarihinde ünlü olduğunu savundu.
İmparatorluğun çöküşünde Hristiyanlığın temel bir sebep olduğu teorisi, Gibbon’dan çok önce tartışıldı, ancak Orosius , Hristiyanlığın Roma’nın 418 gibi erken bir yıldaki düşüşündeki masumiyetini savundu. Orosius, öncelikle Roma’nın yıkılmasını sağlayan paganlığın ve pagan uygulamaların olduğunu iddia etti. Diğer etkiler, egemen seçkinlerin yozlaşmasından imparatorluğun ele alınamayan genişliğine, Germen kabilelerinin artan gücüne ve Roma’ya sürekli girmelerine kadar uzanıyor. Roma ordusu sınırları bir zamanlar olduğu kadar verimli bir şekilde koruyamadı ve hükümetin illerde kolayca vergi toplayabilmesini sağlayamadı. Visigoth’ların üçüncü yüzyılın imparatorluğuna gelmesi ve sonraki isyanları da düşüşe katkıda bulunan faktörler arasındadır.