Sabun

Mart 2020’de İngiltere’de sabun satışları iki katına çıkarken, Türkiye’de resmi rakamlar olmamakla birlikte bir ünlü marka online satışlarında üç kat artış yaşandığını açıkladı. Peki, neden? Sabunun kimyasal yapısı, virüsleri ve mikropları saniyeler içinde etkisiz hale getiriyor. Koronavirüs pandemisi sırasında, bu basit ama güçlü madde sayısız hayat kurtardı.

Antik dünyada icat edilen ilk sabun, yağ ve kül karışımından oluşan bir macundu. Yündeki yağı temizlemeye çalışan insanlar, yanmış tahtaları suyla karıştırmanın bu işi kolaylaştırdığını fark ettiler. Mikroskobik düzeyde, küllerdeki alkaliler yün yağıyla tepkimeye girerek sabun molekülleri oluşturuyordu. Zamanla insanlar, bu süreci geliştirip yağ ve külleri birlikte kaynatarak elde ettikleri sabunu hem giysilerinde hem de temizlik için kullanmayı öğrendiler.

Ortaçağ’da, kumaş üretiminin önemli bir sektör haline geldiği Avrupa’da sabun üreticileri de ortaya çıkmaya başladı. Üreticiler, kül elde etmek için ormanlık alanları kesip, bu külü ellerindeki yağlarla karıştırıyorlardı. Avrupa’da hayvan yağından elde edilen donyağı sabun yapımında kullanılıyordu. Ancak donyağı, aynı zamanda mum üretiminde de önemli bir hammaddeydi, bu da talebi artırıyordu.

Sabunun temizlik gücü, 1800’lü yıllara kadar tam olarak anlaşılmadı. O dönemde tifo ve kolera gibi hastalıklar yaygındı ve çoğu insan temiz suya kolayca erişemiyordu. Ayrıca, deriyi yıkamanın hastalıklara yol açtığına dair yanlış bir inanç vardı. Ancak bu yüzyıl, temizlik yüzyılı olarak kabul edilecek ve tüm bu anlayışlar köklü bir değişime uğrayacaktı.

Louis Pasteur, mikropların hastalıklara neden olduğunu kanıtladı ve John Snow, kolera salgınının kirli su yoluyla yayıldığını fark etti. Doktorlar, el hijyeninin enfeksiyonların bulaşmasını önlemedeki önemini ortaya koydu. Bu gelişmelerin ardından, yerel yönetimler kasaba ve şehirlerde atıksu altyapısını kurmaya, kanalizasyonlar inşa etmeye, drenaj sistemleri oluşturmaya ve halka temiz su sağlamaya başladı. 1853’te İngiltere, nihayet sabun vergisini kaldırdı.

Sabun Üretimindeki Yenilikler ve Kişisel Hijyenin Gelişimi

Sabun üreticileri, kişisel hijyenin öneminin artmasıyla birlikte sabunları daha da geliştirme yoluna gittiler. İşte bu dönemde yaşanan gelişmeler:

1. Yumuşak Sabun Üretimi: Sabun üreticileri, deri üzerinde kullanılabilecek şekilde daha yumuşak formüller geliştirmeye başladılar. Bu, sabunun sadece temizlik amaçlı değil, aynı zamanda cilt bakımında da kullanılmasına olanak sağladı.
2. Çekiciliğin Artırılması: Sabunlar, yalnızca temizlik için değil, estetik olarak da daha cazip hale getirildi. Parfüm ve boyalar eklenerek sabunlar daha hoş bir koku ve görünüm kazandı.
3. Kişisel Hijyenin Devrimi: Bu yeniliklerle birlikte, insanlar ellerini ve vücutlarını sabunla yıkamaya başladı. Sabun kullanımı, kişisel hijyen standartlarında büyük bir değişim yaratarak modern temizlik anlayışının temelini oluşturdu.

Bu gelişmeler, hijyenin toplumsal bir öncelik haline gelmesinde büyük rol oynadı.

Sabun Nasıl Yapılır?

Sabun üretiminin temel prensibi saponifikasyon adlı kimyasal bir reaksiyondur. İşte adım adım süreç:

1. Gerekli Bileşenler:
   • Alkali: Sabun yapımında kullanılan başlıca alkali maddeler sodyum hidroksit (NaOH) ve potasyum hidroksittir (KOH). Sodyum hidroksit genellikle katı sabun yapımında, potasyum hidroksit ise sıvı sabun yapımında kullanılır.
   • Yağ: Yağlar, trigliserit moleküllerinden oluşur. Yaygın olarak kullanılan yağlar arasında donyağı, zeytinyağı ve palm yağı bulunur.
2. Trigliseritler ve Kimyasal Yapı:
   • Trigliseritler: Bir gliserol (glycerin) molekülü ile üç yağ asidinin (fatty acids) ester bağları ile bağlı olduğu moleküllerdir. Gliserol, bir üçgen şeklinde düzenlenmiş üç hidrojen ve üç karbon atomu içerir.
   • Yağ Asitleri: Her trigliserit molekülünde, gliserolün her bir hidrojen atomu bir yağ asidi ile bağlıdır.
3. Saponifikasyon Süreci:
   • Isıtma ve Karıştırma: Trigliseritler alkali ile karıştırılır ve ısıtılır. Bu işlem, ester bağlarının kopmasına neden olur.
   • Kimyasal Reaksiyon: Ester bağlarının kopması, yağ asitlerinin ve gliserolün serbest kalmasını sağlar. Bu süreçte, yağ asitleri alkali ile reaksiyona girer ve sabun moleküllerini oluşturur.
   • Nötrleşme: Alkali, serbest yağ asitlerini nötrleştirerek sabun ve gliserol oluşturur. Bu aşamada, sabun moleküllerinin bir ucu yağ asidi kuyrukları, diğer ucu ise bir “baş” kısmı içerir.
4. Sabun Moleküllerinin Özellikleri:
   • Amfifil Yapı: Sabun molekülleri, hem su hem de yağda çözünebilen amfifil bileşiklerdir. Bu özellik, sabunun hem su hem de yağlı kirleri temizlemesini sağlar.
   • Yağ Asidi Kuyruğu: Sabun molekülünün hidrofobik (su itici) olan kısmıdır ve yağlı kirleri çeker.
   • Baş Kısmı: Sabun molekülünün hidrofilik (su çekici) olan kısmıdır ve su ile çözünür. Bu baş kısmı, su ile birleşerek kirleri ve yağları suya bağlar.
5. Sabun Yapım Süreci:
   • Karışımın Soğutulması ve Sertleşmesi: Saponifikasyon reaksiyonu tamamlandıktan sonra, karışım soğutulur ve sertleşir. Katı sabunlar için bu aşama, sabunun kalıptan çıkarılabilmesi için önemlidir.
   • Temizleme ve Şekillendirme: Sabunlar, istenilen şekillere getirilir ve temizlenir. Bu aşamada sabunlara genellikle parfüm ve renk maddeleri eklenir.

Bu detaylar, sabun yapımının kimyasal ve pratik yönlerini daha iyi anlamanıza yardımcı olabilir. Sabun üretimi, hem kimyasal süreçlerin hem de el becerisinin bir birleşimidir.

Kaynak: How It Works