Pers savaşı ve Atina-Sparta iç savaşları
Mö 540 civarında Akameniş yönetimindeki Persler büyük emperyal güç olarak Lidya‘yı yıktığında iki büyük uygarlık karşı karşıya gelmiş olur. Persler artık Yunan Polisleri için büyük bir tehdit halini alır. Yunanların Klasik Çağı olarak adlandırılan bu dönemde polisler ve işgalci güçler arasında sürekli bir savaş cereyan eder. Bu çağı savaşlardan dolayı ekonominin çöküşünü anlatsa da, aynı dönemde filozoflar, hekimler ve sanatçılarla Yunan düşüncesinin özünü ortaya çıkarmışlardır. Üstelik kültürlerin bir araya gelmesi yaratıcılığa üst düzey bir katkı sağlamıştır.
Pers İmparatorluğu, Mısır‘ı işgal ettiği dönemde Yunan şehir devletlerinin iş bölümü sekteye uğrar. Örneğin Atine buğday yetiştiremez konumdadır, ancak 100’lerce yıldır ticaret karşılığı en fazla Mısır’dan karşılar. Aksaklıklar yaşayan şehir devletleri Perslerin Makedon sahiline kadar genişlettiği toprakların baskısını da üzerinde hissetmektedir. Ancak Mö 510’larda beklenmedik bir şey olur. Bölgenin süper gücü, İskitler tarafından yenilgiye uğratılır ve Darius ilk defa yenilgiyi tatmış olur. Bundan cesaret alan Küçük Asya’daki Yunan şehirleri isyan bayrağını çeker. Atina filolarıyla Anadolu’ya desteğe gider. Aynı zamanda Yunan birlikleri Persler’in batı satraplığı haline gelmiş olan Sardis’i ele geçirirler. Lidya’nın eski başkenti yerle bir edilir. Karşılık olarak Darius’un filoları karşılaşma için yelken açsa da Athos Dağı eteklerinde Pers ordularının karşı karşıya geldiği Maraton Muharebesi’nde ise zafer Yunanlıların olur. Savaş neticesinde Persler için toparlanma adına geri çekilme vakti gelmiş olur. Kayıpları çok fazladır.
Persler Tekrardan Hazır
Mö 480’de daha güçlü filoları ve kıtalarıyla Antik Yunan‘a saldırıya geçen Persler karşısında Yunanlıların avantajı engebeli arazi koşulları ve eğitimli ağır piyadelerdir. Nitekim kara savaşında arazi Perslerin süvarilerini hareketsiz kılar. Strateji Yunanlar’ın elinde kalan tek kozdur.
Attika’yı Perslere teslim eden Yunanlılar, Termofil Geçidi’nde Kral Leonidas öncülüğündeki elit birliklerle Pers’lere ağır kayıplar verdirirken, Atinalılar filoları Salamis gibi dar bir körfeze çekerek avantajı sağlar. Pers filoları paramparça olarak Hellaspont’a (Çanakkale) kadar çekilmek durumunda kalır. Mycate zaferi ve kışın bastırması ile Persler geri çekilmek zorunda kalır.
Savaşların ardında polisler için örgütlenme sorunu önemli hale gelir. Neticede düşman uyanmıştır ve yakın gelecekte aynı iradeyi göstermeleri gerekmektedir. Atina ve Sparta iki lider güç olarak konfederasyon (MÖ 478) liderliğini paylaşmak istemez. Rekabet had safadadır. Ancak Sparta güçleri Sparta‘da patlak verecek bir Helot isyanı çekincesiyle anayurda çekilince Atina Delos Konfederasyonu’nun liderliğini alır. Pers tehlikesinin sönümlenmesinden dolayı konfederasyona katılmaya gönülsüz olan polislerin kuşatılması ise Atina‘ya yönelik korkuları pekiştirir. Atine ordu karargahını Delos’tan Atina’ya taşıyarak gücü tek elde toplama yolunda adımlar atar.
Peloponez Savaşı ( Atina-Sparta)
Atina o denli güçlenmiştir ki imparatorluk kurma aşamasında hızla ilerlemektedir. Diğer şehir devletlerinin iç işlerine müdahale edecek kudrete ulaştığında ise Sparta büyüyen tehlikeye karşı harekete geçer. Büyük deniz kuvveti Atine ile büyük kara kuvveti Sparta karşı karşıya gelmek üzeredir. MÖ 460’ta birliğin lideri Sparta olsa da çatışma sürekli yinelenir.
Mö 431’e gelindiğinde ise tarafların keskinleştiği Peloponez Savaşı patlak verir. Yaklaşık 30 yıl sürecek savaş Klasik Yunan’ın ortadan kalkmasına yol açacaktır.
Atina kralı Perikles Mö 429’da hayatını kaybeder. İyi yöneticilerinin kaybı ve veba salgını Atina’yı güçsüzleştirir. Nitekim her taraftan kuşatılmıştır. Yemek için yollara düşen deniz filoları yollarda denizlerde batırılacaktır. Bir taraftan Anadolu’daki İyon şehirleri donanmalarını güçlendirirken, Persler Spartalılarlı Atina’ya saldırı konusunda destekler. Sürekli kıtlık ve açlık tehditi altındaki Atina sonunda Mö 404’te kesin barış ister.
Sparta o denli merkeze yerleşmiştir ki Anadolu İyon şehirlerinin Perslere verdiği vergiyi ortadan kaldırır. Perslerle imzaladığı barış anlaşmalarıyla (MÖ 387) İyon şehirlerini güvence altına alırlar. Thebes önderliğindeki Sparta MÖ 371’de Leuctra’da yenilir. Peloponez’de yeni bir konfederasyon kurulur. MÖ 369’da Messina yeniden diriltilir.
Mö 338’de iç savaş yorgunu Yunan şehirleri Makedon Kralı II. Filip tarafından Chaeronea Savaşı’nda mağlup edilir. Bu savaşın ardından Yunan birliği tam anlamıyla dağılır. Büyük İskender babasından böyle bir miras alacaktır.
Kaynak: Büyük İnsanlık Tarihi