Tarihteki İlk Medeniyetler (Uygarlıklar) ve Özellikleri
Mezopotamya Medeniyetleri
Başlangıcı MÖ 4000 yıllarına kadar uzanan Mezopotamya medeniyetlerinin kurulduğu yer, Fırat ve Dicle nehirleri arasındaki bölgeyi ve çevresini kapsamaktadır. Sümerler, Akadlar, Elamlar, Asurlar ve Babiller Mezopotamya’da yaşamış ilk medeniyetlerdir.
Mezopotamya medeniyetlerinin kurulduğu yer Fırat ve Dicle nehirlerinin suladığı verimli topraklardır. Bu medeniyetlerin temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktı. Bu nedenle yaşadıkları yerler tarıma elverişli alanlardı. Bu medeniyetler, bataklıkları kurutmuş ve sulama kanalları yapmışlardır. Tarımsal üretimin artması ticareti geliştirmiş ve kırsal yerleşim birimlerinden bazıları büyüyerek şehirlere dönüşmüştür. Örneğin Lagaş, Ur, Uruk ve Kiş.
Mezopotamya’daki ilk önemli şehirlerdir. Mezopotamya’da yapılar, daha çok kerpiçten yapılmıştır. Bu nedenle ilk medeniyetlerden günümüze kadar varlığını korumuş olan eserler azdır.
Mezopotamya medeniyetleri, bilim ve sanat alanında da ilerlemişlerdir. Yazıyı ilk kez kullanan medeniyet Sümerlerdir. Yazının kullanılması ve yayılmasına bağlı olarak tarihî çağlar başlamıştır. Mezopotamya medeni yetleri, dört işlemi kullanmış ve dairenin alanını hesaplamışlardır. İlk yazılı kanunlar olan “Urgakina Kanunları” Sümerler tarafından yapılmıştır. Babil medeniyeti tarafından yapılmış olan “Hammurabi Kanunları” ise ilk yazılı anayasa olarak kabul edilmektedir. Mezopotamya medeniyetleri takvimi yapmış, hafta kavramını kullanmış; saati 60 dakikaya, dakikayı 60 saniyeye bölmüşlerdir.
Mısır Medeniyeti
Bu medeniyet, Afrika Kıtası’nın kuzeydoğusunda Nil Nehri ve etrafında kurulmuştur. Kuzeyinde Akdeniz bulunurken batısı, doğusu ve güneybatısı çöllerle kaplıdır. Nil Nehri’nin çevresinde verimli toprakların bulunması ve Nil’in çöle hayat veren bir su kaynağı olması bu medeniyetin kurulduğu yeri belirleyen en önemli etmenlerdir.
Mısır medeniyetinin coğrafi konumu nedeniyle diğer medeniyetlerle etkileşimi az olmuştur. Dış etki ve istilalara pek uğramamıştır. Âdeta çevre tarafından doğal olarak yalıtılmıştır. Bu nedenle Mısır medeniyeti kendine özgü özelliklerini korumuş ve uzun ömürlü olmuştur.
Mısırlıların medeniyete geçişinde Nil Nehri, Mezopotamya medeniyeti ve Neolitik Dönem’e ait yerleşimlerin varlığı etkili olmuştur.Mısırlılar Nil Nehri’nin taşma zamanlarını önceden hesaplayabilmek amacıyla ilk güneş takvimini geliştirmişlerdir. Ayrıca taşkınlardan sonra bozulan tarlaların sınırlarını yeniden tespit etme çalışmaları bölgede matematik ve geometrinin gelişmesine katkı sağlamıştır.
Mısır’da kereste ve maden gibi bölgede bulunmayan malzemelerin temini ve Nil Nehri’nin taşımacılığa elverişli olması ticareti canlandırmıştır. Bu durum medeniyetin çok daha hızlı büyüyüp gelişmesinde etkili olmuştur.
İnka Medeniyeti
İnka medeniyeti, 12 ve 16. yüzyıllar arasında Amazon Havzası’nın yukarı çığırında yer almıştır. Yaşadıkları yerler, bugünkü Ekvador, Peru ve Şili sınırlarında bulunmaktadır. Ekvatoral iklimin etkili olduğu bu bölgede alçak yerler nem ve sıcaklıktan dolayı yaşamaya elverişli değildir. Bu nedenle İnkalar, ortalama 2000 m’den yüksek yerlerde yaşamışlardır. Büyük Okyanus kıyılarına paralel uzanan And Dağları üzerindeki akarsu vadileri,İnkaların başlıca yaşam alanı olmuştur.
Başlıca geçim kaynağı tarım olan İnkalar, patates tarımını gerçekleştiren ilk medeniyettir. Patatesin yanı sıra mısır üretiminde de önemli bir yere sahip olan bu medeniyet, aynı zamanda hayvancılığa da önem vermiştir.Yapılarında ahşap ve taşlar kullanan İnkalar, varlığını günümüze kadar koruyan eserler meydana getirmişlerdir.İnkalar, astronomi alanında da ilerlemiş ve güneş saatini yapmışlardır.
Maya Medeniyeti
Başlıca geçim kaynağı tarım olan İnkalar, patates tarımını gerçekleştiren ilk medeniyettir. Patatesin yanı sıra mısır üretiminde de önemli bir yere sahip olan bu medeniyet, aynı zamanda hayvancılığa da önem vermiştir. Yapılarında ahşap ve taşlar kullanan İnkalar, varlığını günümüze kadar koruyan eserler meydana getirmişlerdir. İnkalar, astronomi alanında da ilerlemiş ve güneş saatini yapmışlardır. Maya medeniyeti, Meksika’nın güneyi ile Orta Amerika’nın bir bölümünde kurulmuştur. Bu medeniyetin merkezi, Meksika’nın güneyinde yer alan Yucatan Yarımadası’dır. Maya medeniyeti, bu bölgedeki su kaynaklarına yakın yerlerde gelişmiştir.
Mayaların en önemli geçim kaynakları; tarım ve hayvancılıktı. En önemli tarım ürünleri; mısır ve kakaoydu. Mayalar, kakaoyu para yerine kullanmışlardır. İleri bir tarım tekniği uygulayan Mayalar için balıkçılık da önemli bir ekonomik etkinlikti. Tropikal ormanlar da bu medeniyet için önemli bir besin kaynağıydı. Üretimin fazla olmasına bağlı olarak Mayalarda ticaret de gelişmişti.
Mayalar, yapılarında ahşap ve taş kullanmışlardır. Yüksek tapınaklar ve piramitler yapan bu medeniyette, yapı malzemesi olarak daha çok kireç taşı kullanılmıştır.Mayalar astronomi, matematik, mimari ve sanat alanında gelişmiş bir medeniyetti. Gelişmiş bir dile sahip olan Mayalar, yazıyı kullanmış ve güneş yılına dayalı bir takvim yapmışlardır. Ay ve gezegenlerin hareketleriyle ilgili bir diyagram hazırlayarak güneş tutulmasını önceden tahmin edebilmişlerdir.
Çin Medeniyeti
Çin medeniyeti, Gökırmak ve Sarıırmak’ın kıyısında kurulmuştur. Bu akarsuların suladığı verimli alüvyal ovalara yerleşen Çinlilerin temel ekonomik etkinliği tarım olmuştur. Çinicilik ve ipekli dokuma alanında ilerleyen bu medeniyet, uzun bir süre dünyanın tek ipek üreten bölgesi olmuştur. Bu nedenle ticaret alanında da ilerlemişlerdir.
Çinliler, yapılarda daha çok taş ve ahşap kullanmışlardır. Ülkenin kuzeyinde savunma için yapılan surlar, günümüzde hâlen yeryüzünün en uzun yapısıdır. Çin medeniyeti, birçok buluşa imza atmıştır. Kâğıdı, barut ve pusulayı bulanlar Çinlilerdir. Bu medeniyet, aynı zamanda felsefi alanda da çok ileri gitmiştir. Konfüçyüs ve Tao bu medeniyetin önemli filozoflarıdır.
Akdeniz Medeniyetleri
İklim koşulları ve su kaynakları elverişli olduğu için Akdeniz kıyıları, ilk medeniyetlerin kurulmuş olduğu alanlardan biridir. Bu alanlar, aynı zamanda tarım açısından verimli olduğundan tarım bu medeniyetlerin önemli bir ekonomik etkinliği olmuştur. Örneğin İyonya medeniyeti Büyük ve Küçük Menderes ovalarında, Lidya Gediz Ovası’nda, Roma medeniyeti İtalya’da Tiber Irmağı kıyısında kurulmuştur. Yunanlılar ve Fenikeliler de Akdeniz kıyılarında kurulmuş diğer medeniyetlerdendir.
Akdeniz medeniyetleri, tarımın yanı sıra balıkçılık ve denizcilikle de uğraşmışlar ve önemli ticaret merkezleri kurmuşlardır.Akdeniz medeniyetleri ilk takvimi yapmış, tıp alanında önemli gelişmeler kaydetmiş, birçok filozof yetiştirmiş ve edebiyat alanında önemli eserler vermişlerdir. Örneğin tıp alanında önemli çalışmaları olan Hipokrates, tarihin babası olarak kabul edilen Herodot, günümüzde hâlen edebî eserleri okunan Homeros İyonyalıydı.
Akdeniz medeniyetleri ayrıca kireçtaşı ve mermer kullanarak büyük tapınaklar ve tiyatrolar yapmışlardır. Bu yapılardan bazılarının kalıntıları günümüze kadar gelmiştir.
Hint Medeniyeti
Hint medeniyeti, İndus ve Ganj nehirlerinin kıyılarında kurulmuştur. Medeniyetin bu alanlara kurulmasının nedeni, verimli tarım alanlarının bulunması ve su kaynaklarının fazla olmasıdır.Bu medeniyetin temel ekonomik etkinliği tarımdı. Ganj ve İndus nehirlerinin kıyıları pirinç üretimine oldukça elverişlidir. Pirinç, buğday ve arpaya göre daha besleyici ve verimliydi. Bu nedenle daha fazla nüfus besleyebilme özelliğine sahipti.
Hint medeniyetinde, yapılarda daha çok taş kullanılmıştır. İlk medeniyetlerin kurulduğu yerler zamanla genişlemiştir. Bu duruma neden olan en önemli etkenler; nüfusun artması ve doğal kaynakların sınırlı olmasıdır. Bu nedenle artan nüfus; tarım, iklim ve su kaynakları bakımından elverişli olan diğer yerlere göç etmiştir. Yeni yerlere yerleşen topluluklardan bazıları daha önce kurulmuş medeniyetlerden etkilenmiş, bazıları da bir etkileşimde bulunmadan yeni bir medeniyet kurmuşlardır.
Kaynak: dunyaatlasi.com