Teleskoplar

Tüm teleskoplar aynı amaçla tasarlanmıştır: inceleyebilmemiz için ışığı toplayıp büyütmek. Pratikte, teleskopları en çok kozmosu gözlemlemekte kullanıyoruz. Başlıca üç teleskop türü var: mercekli, aynalı ve karma. İlk çalışan teleskobun -ki mercekli bir teleskoptu- keşfi 1608’de Hans Lippershey’e atfediliyor.

Lippershey’in keşfine “Hollandalı perspektif camı” deniyordu ve muhtemelen bir uçta dışbükey, gözle bakılan kısımdaysa içbükey mercekten oluşuyordu. Bu ilk tasarımı aralarında Galileo Galilei‘nin ve Johannes Kepler’in de bulunduğu birçok gökbilimci geliştirmeye çalıştı. Galileo’nun mercekli teleskobu, “teleskop” adıyla anılan ilk aygıt oldu. Bu ismi Yunan ozanı Goivanni türetmişti.

Ancak tüm mercekli teleskopların bir kusuru vardı: Mercekler renk sapması yaratıyor, bu da görüntünün bulanıklaşmasına yol açıyordu. Gökbilimciler bununla başa çıkmak için başka tasarımlar denediler ve teleskop tüplerini uzattıkça tümüyle uzattılar. Yine de sorunun üstesinden gelemediler.

1668’de Isaac Newton, ışığı odaklamak için ayna kullanan ve böylece merceklerin renk sapmasından kurtulan ilk aynalı teleskobu geliştirdi. Newton‘un ardından Laurent Cassegrain aynalı teleskobu geliştirerek, birincil aynadaki bir açıklıktan ışığı yansıtan ikincil aynayı ekledi. Mercekli teleskopsa hem uzaktaki karasal nesneleri hem de derin uzay nesnelerini gözlemlemekte daha iyi olduğundan varlığını sürdürdü. Sorun merceğin kendisinde olduğundan, İngiliz mucit Chester Moor Hall, 1773’te akromatik merceği geliştirdi.

William Herschel’in 1778’de yaptığı Herschel Teleskobu adlı aynalı teleskop, birincil aynayı hafifçe eğerek ikincil aynayı devre dışı bıraktı. Gökbilimciler ışığı optimize edebilmek için daha yansıtıcı aynalar yapmanın peşine düştüler. Aynaları gümüşle, daha sonraları da alüminyumla kaplama gibi gelişmeler sayesinde daha büyük çaplı aynalar yapılabildi.

1930’da Alman optikçi Bernhard Schmidt hem aynalı hem de mercekli teleskopların en iyi yanlarını bir araya getiren bir melez teleskop yapmaya çalıştı. İlk karma (katadiyoptrik) teleskobun arka tarafında birincil ayna, önünde ise bir mercek vardı. Daha sonra ikincil bir ayna daha eklenerek Schmidt-Cassegrain modeli oluşturdu ve bunu diğer çeşitlemeler izledi. Katadiyoptrik teleskop günümüzün en popüler tasarımı.

20. yüzyılda elektromanyetik dalga boylarının diğer türleri (radyo, gamma ışını, X ışını ve morötesi) için de teleskoplar geliştirilmeye başlandı.