Uyku, sağlığımız için kritik önem taşır. O yüzden de uykumuzun niteliğini ya da niceliğini bozan şeyler günlük hayatımıza sekte vurur, hem fiziksel sağlığımızı hem de zihinsel sağlığımızı tehdit eder.
Uyku bozuklukları dört ana kategoride ele alınabilir: uykuya dalma güçlüğü, uyanık kalma güçlüğü, düzenli bir uyku kalıbına bağlı kalma güçlüğü ve anormal uyku davranışları. Uykuya dalmada zorlanmak ya da uyuyamamak “uykusuzluk” (insomnia) olarak bilinir ve uyku bozukluklarının en yaygın olanlarından biridir. Nüfusun üçte biri uykusuzluğu hayatının bir döneminde yaşar. Uyanık kalmakta güçlük çekilen hipersomnia ise daha ender görülür. Bunun en iyi örneği narkolepsidir.
Narkolepside hastaların gündüzleri aşırı uykusu gelir, buna önü alınamayan uyuyakalmalar eşlik eder. Belli bir uyku düzenine bağlı kalamama ise normal günlük ritimlerin bir dış etken (örneğin vardiyalı çalışma veya jet lag) tarafından bozulmasıyla gerçekleşebilir veya bir iç etkenden, yani beynin vücut saatini ayarlamaktan sorumlu kısmındaki bozukluktan kaynaklanabilir.
Anormal uyku davranışlarıysa karabasan, uyurgezerlik ve REM uykusu davranış bozukluğu gibi sorunları kapsar. Karabasan ve uyurgezerlik en çok çocukları etkiler ve yaş ilerledikçe kendi kendine çözümlenir. Fakat bazı uyku davranışları yetişkinliğe kadar taşınır. REM uykusu davranışı bozukluğunda normalde rüya görme sırasında gerçekleşen kas felci olmaz, o yüzden insanlar rüyalarındaki hareketleri gerçek hayatta da yaparlar.
Farklı uyku bozukluklarının tedavileri sorunun türüne göre değişir. Bazen sırf kişinin yatak odasını daha iyi uykuya verecek biçimde düzenlemek bile yeterli olabilir
Uyku Bozuklukları Nelerdir?
Uyurgezerlik
Uyurgezerlik nüfusun % 1-5’ini etkiliyor ve çocuklarda yetişkinlerden çok daha yaygın. Bununla birlikte 11-12 yaştan sonra görülme oranı giderek azalıyor. Uyurgezerler bazen sadece yatakta doğrulup kalır; bazen de yürüme, giyinme, yemek pişirme veya araba kullanma gibi karmaşık eylemlerde bulunabilirler. Rüyalarında gördüklerini gerçekleştirdikleri sanılsa da uyurgezerlik genelde REM uykusunda değil NREM uykusunun derin uyku safhasında görülür.
Narkolepsi
Narkolepsi, insanların gündüzleri ansızın uyuyakalmasına yol açan kronik bir rahatsızlıktır. ABD’de her 3.000 kişiden biri narkoleptiktir. Hastaların gündüzleri aşırı uykusu gelir, buna zayıflık ve dikkat toplama eksikliği eşlik eder. Hastalar istemsizce bazen birkaç saniyeliğine uykuya dalarlar ve bazıları bu mikro uykular sırasında yürüme, yazma ve hatta araba kullanma gibi görevleri yerine getirmeye devam edebilir. Vakaların % 70’inde narkolepsiye kasların gevşeyip kontrol edilmesinin zor bir hale geldiği katapleksi eşlik eder. Bu rahatsızlık, beynin uyanık kalmasını sağlayan hipokretin nörotransmitterinin düşük düzeyiyle ilişkilendirilmiştir.
Uykusuzluk
Uykusuzluk çekenler uykuya dalmakta veya uykuda kalmakta güçlük çekerler. Geceleri ya da sabahın alışılmadık derecede erken saatinde uyanır, sonra da gün boyu kendilerini yorgun hissederler. Bu uyku bozukluğunun başlıca sebebinin stres olduğu düşünülmektedir ama depresyon, anksiyete ve psikoz gibi akil sağlığı sorunlarıyla ve akciğer problemlerinden hormon dengesizliğine kadar çeşitli tıbbi durumlarla bağlantısı da bulunmuştur. Altındaki sebep belirlendikten sonra uykusuzlukla başa çıkmak için “uyku hijyeni” sağlamak, yani belirli saatlerde yatıp kalkmak, akşamları kafein almaktan kaçınmak, yatak odasını ışıktan ve gürültüden arındırmak gerekir.
Uyku Apnesi
Uyku apnesi tehlikeli bir uyku bozukluğudur. Hastanın hava yolunun duvarları gece uykusu sırasında aşırı gevşeyince soluma on saniye veya daha uzun süreyle kesintiye uğrar, bu da beyne giden oksijeni keser. Oksijensizlik, vücudun koruma mekanizmasını çalıştırarak kişiyi hasardan korumak için derin uykudan çıkarır. Bu bazen insanları uyandırsa da çoğu zaman yalnızca farklı bir uyku aşamasına geçirir. Bu da dinlenmeyi önler ve ertesi gün bitkinlik hissine yol açar.
Kaynak: İnsan Bedeninin Sırları