Amerika’daki Büyük Kanyon’u ilk defa gören herkes şaşkınlıktan küçük dilini yutuyor. 29 kilometre uzunluğunda, yer yer iki kilometre derinliğinde, ovadan Colorado nehrine doğru uzanıyor ve bir insanın hayatı boyunca görüp görebileceği en büyük yeryüzü şekli. Fakat koskoca Büyük Kanyon Güneş Sistemi‘nin en büyük kanyonu Valles Marineris’in ancak küçük bir çukuru kadar yer kaplıyor.
Uzunluğu 4,000 kilometreye varan, zaman zaman 200 kilometre genişliğe ulaşan bu dev kanyonun bazı yerlerinin derinliği 10 kilometreyi buluyor Eğer bu kanyon Dünya‘da olsaydı bütün Amerika kıtasını baştan başa geçebilirdi. Mars‘ın boyutunun Dünya’nın yaklaşık yarısı olduğu düşünülürse, çevresinin yaklaşık yüzde 20’sini kaplıyor diyebiliriz.
Bu kanyon doğal olarak bilim insanlarını heyecanlandıran ve Mars‘ın karmaşa dolu geçmişini yansıtan bir dizi jeolojik özelliğe sahip. Ekvatorun güneyinde yer alıyor. Batı ucu yüksekte ve bir labirent gibi. Bu yüzden Noctis Labyrinthus (gecenin labirenti) adını taşıyor. Bu bölgenin tipik fay aktiviteleri sonucu oluştuğu düşünülüyor.
Doğuya doğru ilerlediğimizde Valles Marineris genişliyor ve derinleşiyor. Lus ve Tithonium adı verilen iki paralel kanyon uzanıyor. Bu kanyonların sonunda vadinin en derin yerine, 11 kilometre derinliğindeki noktasına geliyoruz. Sonunda doğu ucuna ulaşıyoruz. Burasının adı Coprates Chasma, su nedeniyle oluşan erozyon sonucu ortaya çıktığı düşünülen Eos ve Ganges kanyonları burada yer alıyor.
Sonunda Chryse bölgesi adı verilen noktada Valles Marineris’ten çıkıyoruz. Her ne kadar bazı bölgelerinde erozyonun etkileri açık açık görülse de vadinin büyük kısmının volkanik aktivitelerin etkisi ile şekillendiği düşünülüyor. Erozyon, volkanik aktivite sonucu ortaya çıkan çöküntüleri aşındırarak ince ince işlemiş olmalı.
Tharsis Montes bölgesi oldukça yüksekte, bu da aşağıdaki erimiş kayaların yerkabuğunu yukarı doğru iterek oluşturduğu bir formasyon. 3.5 milyar yıl önce volkanik aktiviteler yerkabuğunu çatlatıyor, fay hatlarını oluşturuyor ve bu çatlaklar milyarlarca yıl içinde genişleyerek Valles Marineris’i ortaya çıkartıyor. Bu oluşum Dünya‘daki Büyük Kanyon’dan farklı. Zira Büyük Kanyon milyonlarca yıl boyunca Colorado Nehri ve kollarının kayaları aşındırması ile oluşan bir yeryüzü şekli.
Valles Marineris Nasıl Oluştu?
Valles Marineris Afrika’daki Rift Vadisi ile oluşum açısından büyük benzerlikler gösteriyor. Tektonik aktivite sonucu oluşan bu vadi üç ana bölgeye ayrılmış durumda. Tharsis şişkinliği ile başlayan bölge daha yüksekte. Burası dört milyar yıl önce yeryüzünün altından gelen magmanın basıncı ile oluşmuş. Basınç ve magmanın ağırlığı grabenleri (fay hatları boyunca çöken vadiler) oluşturuyor.
Yerkabuğu magmanın üzerinde yüzmeye başlıyor ve sonunda çatlıyor, oluşan çatlak Valles Marineris boyunca ilerliyor. Sonunda tektonik aktivite, toprak kayması, asteroit çarpmaları sonucu vadi genişlemeye devam ediyor ve bugünkü devasa yarık haline geliyor.
Kaynak: How It Works, NASA